"İnsan yalan söyləyərkən nə edər?" və ya "Bir insanın yalan danışdığını necə başa düşə bilərəm?" sualı seminarlar zamanı ən çox verilən suallardan biri idi.
Bu səbəblə bu məsələni ayrıca başlıq altında toplamağı və məsələ ilə bağlı aparılan araşdırmaları, bu araşdırmalardan əldə edilən məlumatları və ən əsası bu məlumatların etibarlılıq dərəcələrini xüsusi bir qisimdə toplamağı uyğun bildik. Sosial həyatda bir çox halda, insan öz həqiqi hisslərini gizlətmək istəyir, ancaq hər hansı bir şəkildə özünü ələ verir. Bir cəmiyyət içində adam əsəbi, gərgin və hətta qorxur ola bilər, amma üzünə toxunduğu bir gülümsəməklə xoşbəxtlik maskası daşıması mümkündür.
İnsanların bir-birinə söylədikləri yalan növlərini dörd qrupda qiymətləndirmək mümkündür.
Birinci qrupda adamın dediyi yalanın, qarşısındakı tərəfindən bilindiyi, amma etiraz edilmədiyi ortaq yalanlar var. Özünə edilən axşam yeməyi təklifindən razı qalmayan xanım, dəvəti aparan adama "işim var" və ya "başqasına sözüm var" deyir.
Bunu deyərkən qarşı tərəfin dediyi yalanı anladığını bilir. Ancaq iki tərəf üçün də vəziyyətin bu şəkildə qəbul etməsi uyğundur. Dəvəti edən adam, məsələni bəhanə istiqamətində inkişaf etdirə və şəhər həyatında hər kəsin proqramının qaçılmaz olaraq çox yüklü olduğunu deyir. Bu şəkildəki ortaq yalanlar insanların gündəlik həyatlarında mühüm yer tutur.
İkinci qrupda yer alan yalanlar, doğrusunu ortaya qoymadığı üçün qarşı çıxılmayan yalanlardır. Məsələn, həyat yoldaşı onu tərk edən birinin bir kokteyl partidə xoşbəxt bir görüntü nümayiş etdirməsidir. Bu insan bərabərliyini bitirməkdən ötrü çox xoşbəxt olduğunu ifadə edir və qulaq asanlar bunun doğru olmadığını bilirlər. Ancaq buna heç kim qarşı çıxa bilməz. Bu adam gecə boyu izlənəcək olsa, dedikləri ilə iç dünyası arasındakı ziddiyyəti ortaya qoyacaq bir çox açıq verə bilər. Ancaq bu yalanın ortaya çıxması heç kəsə fayda verməyəcəyi üçün, kimsə məsələnin üstünə getməz.
Üçüncü qrupda professional yalançı dedikləri yalanlardır. Burada "peşəkar yalançı" tərifi "peşəkar lazımi yalan danışmaq məcburiyyətində olan" mənasında istifadə edilir. Diplomatlar, siyasətçilər, vəkillər, reklam agentləri, ictimaiyyətlə əlaqələr şirkətlərinin nümayəndələri, falçılar, sehrbazlar, qədim əşya satıcıları (satılanlar) üçün yalan bir həyat tərzidir. Bu kəslər, qarşılarındakı şəxslərə mövzu ilə bağlı yalnız onların xoşlarına gedəcək olanları söyləməkdə çox ustadırlar. Bu insanlar yalan danışma bacarıqlarını elə inkişaf etdirib parıldadırlar ki, insanlar bu yalanları eşitmək üçün can atırlar, təşviq edirlər və bundan sevinc duyurlar. Bu qrupda iştirak edənlər yalan işarələrinin çox azını göstərirlər.
Dördüncü qrupda isə işi yalan demək olmayan sadə insanların söylədikləri və özlərinə fayda verən kiçik və ya böyük yalanlar gəlir. Bunlar fərq edildiyi zaman "yalan" deyə adlandırılan adi yalanlardır. Kitabda daha əvvəl yer verdiyimiz mühüm bir həqiqəti burada bir daha xatırladaq: "İnsan ağzı yalan söyləyə bilər, ancaq bədəni heç vaxt". Bu səbəblə deyəndə dürüst olmayan birinin, davranışları ilə sözlərinin doğru olmadığı barədə bəzi məlumatları özünü ələ verməsi labüddür.
Korrektə etdi: Hürü Mustafayeva